Regelmatig hebben we de discussie over hoe duurzaam de toepassing van ‘biomassa’ nu daadwerkelijk is. Het wordt voorgeschoteld als een duurzame bron van energie. Tegelijkertijd zien we dat er steeds meer kantekeningen bij de toepassing komen. Hier willen we graag de verschillende argumenten op een rijtje zetten.

Wat is biomassa?

De verzamelterm biomassa is afkomstig van levende organismen, plantaardig en dierlijk (rest)materiaal. De biomassa wordt ingezet als voedsel en voer, maar het is ook de grondstof voor materialen (ter vervanging van olie en gas) of voor de opwekking van elektriciteit, warmte of biobrandstof.

In de huidige economie wordt er vaak gedaan alsof biomassa, net zoals wind, water of zon een eeuwige bron is. Het zou zogenaamd een hernieuwbare bron zijn en “klimaatneutraal”. Op papier zouden organismes die de biomassa produceren, de ontstane CO2 opnemen uit de lucht. Wanneer er bij de verwerking biomassa wordt verbrand komt de CO2 weer vrij. Hierdoor lijkt het proces van biomassa en CO2 een gesloten kringloop te zijn. In de praktijk is dit fenomeen echter genuanceerder.

Wat is het biomassa probleem?

De kritische blik op biomassa is terecht. Het resulteert namelijk in serieuze consequenties m.b.t. het klimaat, gezondheid en de biodiversiteit (ontbossing, verslechteren van bodem- en waterkwaliteit, verlies biodiversiteit). Veel van deze punten kwamen eerder niet aan het licht en werden daarom ook niet meegenomen in de beoordeling van onze zogenaamde “duurzame” brandstof.

Bijvoorbeeld dat het werkelijke klimaateffect van biomassa geen gesloten kringloop is. Dit komt doordat de energie/CO2 die nodig is om de biomassa te produceren, winnen, transporteren en verwerken niet werd meegenomen. Tevens zit er een opmerkelijke vertraging tussen de emissie door de verbranding op dit moment en de opname van de CO2 in de loop der jaren. Alle tijd dat de CO2 niet wordt opgenomen, draagt het bij aan de opwarming van de aarde.

Daarnaast wordt het bos dat is omgehakt gelijkgesteld aan nieuw aangeplant bos door het label van ‘biomassa’. Zeker wanneer er oerbos met een rijk ecosysteem dat zich over een lange periode heeft ontwikkeld voor wordt omgehakt, en ter compensatie een plantage bos met een monocultuur wordt aangepland (groene woestijn).

Verschillende schalen waarop biomassa wordt gebruikt

Biomassa wordt momenteel grootschalig ingezet om de energie transitie binnen Nederland te verduurzamen. Via grote centrales wordt elektriciteit en/of warmte opgewekt.

Om aan deze grote vraag te voldoen worden er veel oerbossen omgehakt en per schip naar de Nederlandse centrales vervoert. Hierover ontstaat – naar onze mening terecht - veel ophef. Er is in deze aanpak nog veel aan efficiëntie te winnen. Daarnaast is er veel transport nodig van warmte in plaats van dat het lokaal wordt opgewekt.

Biomassa op kleinere schaal krijgt door al die ophef vaak een negatief beeld, en dat is niet helemaal terecht. Op kleine schaal is er meer gecontroleerde invloed op de herkomst en de productiewijze van biomassa. Daarnaast kan deze biomassa zo hoogwaardig en nuttig mogelijk worden ingezet voor het beste rendement.

Nog steeds zal er echter fijnstof worden uitstoten, al is dat aanzienlijk minder. Voor houtkachels kan dit grotendeels worden vermeden door een katalysator (Abcat) toe te passen.

Daarbij komt ook kijken, dat deze manier van verwarmen niet voor iedereen is. Er is niet voldoende biomassa om op een duurzame manier ieder huis te voorzien van warmte.

Beschikbaarheid van biomassa

In Nederland beschikken wij niet over genoeg biomassa om dit als duurzame bron in te zetten.
We hebben een beperkte hoeveelheid uit het beheer en onderhoud van natuur gebieden. Daarnaast komt er houtafval uit de maak industrie. Dit is echter niet voldoende voor iedere woning (bijv. pelletkachels in woningen) en al zeker niet op de schaal van energiecentrales. Wanneer Nederland meer biomassa gaat toepassen, moet dit elders vandaan gehaald worden. Dit zal ten koste gaan van mens, milieu en natuur. Niet alleen in Nederland, maar juist op andere plekken in de wereld. De toepassing van groene biomassa kan alleen in combinatie met hernieuwbare bronnen zoals: water, wind en zon.

Risico's van biomassa

Er zijn verschillende type risico’s. In het debat is er onderscheid gemaakt tussen milieu- en sociale risico’s. De consequenties van biomassa zijn per schaal verschillend.

De onderstaande milieurisico’s zijn aan biomassa verbonden:

1. Ontbossen: Dit is een grote aanjager voor klimaatverandering. In 2017 werd er een uitspraak gedaan dat er ongeveer een voetbalveld aan oerbos verdween per seconde. Ontbossing leidt tot het verlies van ecosystemen. De opschaling van de productie, doordat er meer vraag is naar producten zoals hout, palmolie en andere biologische grondstoffen, draagt bij aan de versnelling van ontbossing.
2. Verlies biodiversiteit: De ontbossing, verandering van het klimaat, het heeft allemaal invloed op de biodiversiteit. In de loop der jaren is al meer dan 10 procent van onze biodiversiteit verdwenen. Deze 10 procent wordt gezien als veilige grens voor stabiele ecosystemen. Van alle milieuproblemen is dit probleem het meest gevorderd.
3. Verslechteren bodem- of waterkwaliteit: Biomassa staat in verband met het verslechteren van de bodem- en/of waterkwaliteit. Dit komt doordat het niet sluiten van de stikstof-en fosfor kringloop plus een overmatig gebruik van zoetwater zorgt een minder vruchtbare grond en zuivere grond. Het verlies van vruchtbare grond is afkomstig van landbouw en daarbij blijkt slechts 10% op een duurzame manier bewerkt te worden.

Daarnaast heeft de toepassing van biomassa ook sociale risico’s als gevolg.

1. Bedreiging voedsel-en waterzekerheid: Op de aarde wonen steeds meer mensen, er is dan ook steeds meer landbouwgrond nodig om al deze mensen te voorzien van voedsel. Wanneer landbouwgrond nodig is voor een ander doeleinde, bijvoorbeeld biomassa, dan wordt de productie en voedselzekerheid bedreigt. Dit is niet zichtbaar in landen als Nederland, met als consequentie dat andere landen hier meer last van hebben om Nederlandse bevolking te voorzien. Daarbij, zoals hierboven gelezen, zorgt de verhoogde agrarische sector gepaard met een grotere vraag naar zoetwater.
2. Landroof: De extra grond die nodig is voor biomassa is niet alleen van invloed op het milieu, maar leidt ook tot landroof (onrechtmatige onteigeningen). Landen met een zwak rechtssysteem, eigendomsregistratie of corruptie leiden hieronder. Dit zorgt voor onder andere ondermijning van inheemse volkeren.

Belangrijkste criteria voor de toepassing van biomassa

Inzet van biomassa als alternatieve grondstof vraagt daarom een goede onderbouwing, waarbij een aantal factoren van belang zijn om ongewenste effecten te voorkomen.

1. Allereerst mag de herkomst en productiewijze van de biomassastroom geen schade toebrengen aan klimaat, mens en milieu. Er zijn keurmerken ontwikkeld om dit te borgen.
   Voor pellets wordt hiermee verzekerd dat deze uit restbomen van groenbeheer binnen Nederland komen.
   Ook kunt u denken aan houtpellets of briketten gemaakt van het afval uit productprocessen. Bijvoorbeld geperst uit zaagsel van een meubelmaker. Hierdoor wordt er geen extra boom omgehakt.
2. Daarnaast is het belangrijk dat elke biomassastroom zo hoogwaardig en nuttig mogelijk wordt ingezet. In de praktijk betekent dit dat elke biomassa stroom wordt ingezet voor een specifieke toepassing die de grootste voordelen biedt in vergelijking met alternatieve grondstoffen voor die toepassing.

Duurzame alternatieven

De inzet van duurzame biomassa is beperkt en er is een sterke noodzaak tot slimme keuzes om te garanderen dat biomassa op de juiste manier wordt ingezet. De inzet van een cascaderingsprincipe waarbij maatschappelijke en milieurisico’s leidend zijn.

Wanneer biomassastroom niet noodzakelijk is, kan er gekeken worden naar beschikbare alternatieven. Zo kan een goed geïsoleerde woning worden verwarmd met bijvoorbeeld een warmtepomp. De warmtepomp werkt op stroom en is zeer efficiënt voor het verwarmen van een woning. Ook zijn heatpipes een zeer geschikt alternatief.

Hoe biomassa duurzaam te gebruiken

Wanneer de inzet van hernieuwbare bronnen niet mogelijk is, of er op een andere manier toch (bij)verwarmd moet worden, dan is biomassa op kleine schaal nog steeds een interessant verhaal. De pelletkachel of pelletketel kan zeer efficiënt werken als backup voor de zonnecollector of warmtepomp.

Dit is niet vergelijkbaar met de stook van biomassa op grote schaal, waarbij er heel veel uitstoot is en er veel warmte verloren gaat. De installaties op kleine schaal zijn beter ingericht op de verbranding van pellet (type biomassa), dit zorgt voor een beter rendement (tot wel 96%) en een aanzienlijk lagere uitstoot van fijnstof. Tevens kunt u deze installaties beter aanpassen op uw situatie, zodat er nooit foutief gebruik van gemaakt wordt.